جمع آوری آب از مه

امکان اینکه به وسیله طرح های ساده بتوان آب موجود در اتمسفر را متراکم کرد توجه تعداد بسیاری از محقیقن را به خود جلب کرده مثلا" در تمدن های قدیم تحت عنوان تپه های شبنم و چاه های هوایی از این روش برای جمع آوری شبنم استفاده می شد به این ترتیب که در منطقه کریمه توده های سنگین را دور هم طوری می چیدند که بتوانند شبنم صبحگاهی را در حجم قابل توجهی جمع آوری کند روش ساده تر آن استفاده از پراکنش سنگ در مزرعه می باشد که در برخی از مناطق جنوب ایران استفاده می شود، در جنگل های مه گیر مانند کلاردشت شبنم در صبح به حدی زیاد است که عین باران می بارد و به آن باران مخفی perciptation acutte می نامند، که در محاسبات میزان بارندگی لحاظ نمی گردد و لی حضور آن کاملا" محسوس است.

آب از مه و ابرهای قلهای
در بسیاری از نقاط وضعیت توپوگرافی و شرایط حاکم بر پارامترهای هواشناسی به گونهای است که علیرغم خشکی و کم بارانی منطقه، معمولأ در قله کوهها به صورت دائمی مه و ابرهای قلهای مشاهده می شود. مشاهدات نشان داده است که گیاهان و بوتههایی که از ارتفاع مناسبی برخوردار هستند، میتوانند با عمل تراکم قطرکهای موجود در مه و ابرهای قلهای را جمع کرده و مورد استفاده قرار دهند. برای مثال از دو درخت زیتون کوچک مجاور هم در ناحیه ظفار عمان در سال 1989، به طور متوسط 860 لیتر در روز برای یک دوره 79 روزه، آب استحصال شد. این درختان در یک محیط بادخیز قرار گرفته بودند و مرتباً در معرض مه و باران ریزه قرار داشتند. درختان موجود در ناحیه ظفار مقدار آب ش از حد نیاز خودشان را در این محیط مرطوب تولید کردند و رواناب سطحی قابل ملاحظه ای نیز در زیر این درختان دیده شد.
بنابراین فرض بر این است که میتوان این قطرکها را توسط جمع کننده هایی که به صورت مناسب طراحی و ساخته می شوند، جمع آوری نمود و مقدار قابل توجهی آب برای مصارف خانگی، کشاورزی و دامداری تهیه نمود. سرعت سقوط قطرکهای مه آنقدر کم است که در هنگامی که بادها خیلی آرام می وزند، حرکت قطرکها تقریباً افقی است و این بدین معنی است که یک سطح قائم می تواند مناسبترین جمع کننده قطرکهای آب مه در چنین ناحیهای باشد. مشاهدات نشان داده است که درختان سبز با ارتفاع و آرایش مناسب، می توانند جمع کنندههای خو باشند. از اینرو جمع کنندههای مصنوعی شه به آنها و به شکل صفحات شبکه ای قائم ساخته می شوند. مقدار آب تولیدی، به سطح جمع کننده و کارآمد بودن جمع کننده در گرفتن قطرات آب موجود در مه و سرعت باد بستگی دارد.آب محتوی مه نیز تابع ارتفاع شکل گیری آن است. تشکیل مه تابعی از عوامل منطقهای از قبیل توزیع فشار، گردش عمومی جو ، دمای آب اقیانوسها و شرایط پایداری جو یا شدت وارونگی دمایی است. عبور ابر و مه از روی سطح حایل بستگی به رفتار باد دارد. از این رو ضروری است که جهت و سرعت باد در میکروتوپوگرافی مناطق تعیین شود. مطالعات نشان میدهد که جمع کنندههایی که در سطوح پایین نصب میشوند به دلیل اینکه در این سطوح، جریان باد با شدت کم میوزد و رطوبت و مه مداوم وجود دارد، قابلیت برداشت آب شتری را دارند، ولی در سطوح بالاتر جریان متلاطم هوا و رطوبت کمتر باعث می شود که آب استحصالی توسط جمع کننده به مراتب کمتر باشد. اگر یک پدیده آب و هوایی که مه را تولید می کند ثابت باشد، مه مرتبا شکل خواهد گرفت. به هر جهت این رفتار ممکن است از یک منطقه به منطقهای دیگر متفاوت باشد و اتفاقات فصلی خاصی رخ دهد. مطالعات توپوگرافی، مکانهایی با ارتفاع مناسب، رشته کوهها، تعداد قلل، سطح کشیدگی ها و گذرگاهها را آشکار خواهد کرد. آشنایی با مکان های مناسب و سیستم های جمع کننده میتواند موجب تولید بیشترین آب خروجی از دستگاه شود.
برخی از عوامل مهم جغرافیایی شامل الگوهای جامع باد، محدوده کوهها، ارتفاع، جهت وزش باد، فاصله از ساحل دریا، فضای ن جمع کننده ها، پستی و بلندی در نواحی مجاور و نقش توپوگرافی و شیب در دوام و پایداری یک طرح استحصال آب از مه مؤثر می باشند.
بزرگترین طرح استحصال آب از مه که از سال 1992 تا کنون اجرا شده است، طرحی بوده که در یک روستای 330 نفری در بیابان ساحلی خشک شمال شیلی اجرا شده و نتیجه آن به طور متوسط استحصال 11 هزار لیتر آب در روز بوده است.
اسفندیارنژاد و همکاران1389،با بهرهگیری از قوانین ساده فیزیکی و آمار و اطلاعات هواشناسی از بخار آب ناشی از تابش انرژی خورشید و مه معلق در هوا مقدار قابل توجهی آب سالم و گوارا به دست آوردند. با توجه به اینکه تمام بخار آب ناشی از تابش انرژی خورشید، به نزولات تبدیل نمیشوند لذا بخشی از آن آب به دلیل پایین بودن تراکم به بارش تبدیل نشده و در فضا به صورت مریی و نامریی (مه و رطوبت هوا) پراکنده میشوند . با استفاده از اطلاعات هواشناسی میتوان مناطق دارای این پتانسیل را شناسایی کرد و آنها را به آب شیرین و گوارا تبدیل نمود.
بعد از پتانسیل سنجی رطوبت هوا و محاسبه نقطه شبنم در طرح استحصال، سیستم جمع کننده مه و رطوبت هوا ضروری است .
سیستم مورد نظر تیم کارشناسی این تحقیقات استفاده از دستگاه توری برای جذب رطوبت و مه قابل نصب در پشت بامهای منازل بود. بر اساس مطالعات انجام شده هزینههای دستگاه پیشنهادی (شبکه توری) برای نصب در پشت بام منازلها در مقایسه با وسایل سیستمهای آبرسانی دیگر بسیار پایین بوده ضمن آنکه دستگاههای مذکور هیچگونه انرژی مصرف ننموده و اثر سوئی بر محیط زیست ندارد. از نظر بهداشتی نیز آب استحصال شده تمیز و سالم بوده و خطرات احتمالی که روشهای دیگر انتقال آب به منطقه را تهدید میکند، در این روش وجود ندارد.
این طرح در بندرعباس اجرا شد و فرآیند استحصال آب از مه و رطوبت هوا یقیناً یک منبع جایگزین برای تهیه آب شرب نبوده لیکن میتواند مکمل بسیار مناسبی برای جبران کمبودها باشد. طرح استحصال را میتوان در مکانهای مشابه استان هرمزگان همچون مناطق ساحلی رطوبتی استان های بوشهر، سیستان و بلوچستان، خوزستان، مناطق ساحلی شمال و مناطق کوهستانی شمال و شمالغرب کشور که درجه حرارت پایین و رطوبت بالایی داشته و دارای مه شدید هستند ، اجرا کرد.
چنانچه این طرح برای هر خانوار در هر روز 15 لیتر آب شیرین تولید کند. این مقدار با فرض خرید در بازار آزاد با قیمت هر بطری یک لیتری دو هزار ریال در ماه ، 900 هزار ریال صرفه جویی دربر دارد.
گفتنی است مطالعات استحصال آب از مه و رطوبت هوا به سفارش شرکت آب منطقهای هرمزگان بوده که از سال 1386 شروع شده و اکنون به پایان رسیده است .
امروزه در کشورهای توسعه یافته که در آنها حتی کمبود آب شرب وجود ندارد، برای آبیاری جنگلها، مراتع و کشاورزی این روش مورد استفاده قرار میگیرد.